6f/2 (34533)

رفتن به محتوا

6f/2 (34533)

زمان تولد وایل زندگانی سعدی

تولد ومرگ کسانی که در دوره حیات خود در احوال معاصرین یا حوزه اجتماعیه ای که در میان آن میزیسته اند منشا اثری بوده ویا آنکه از خود آثار ویادگارهایی بجا گذاشته اند که پس از ایشان نیز در اذهان ونفوس مردم مؤثر ونافذ افتاده است،چندان شباهتی بطلوع وغروب اختران فلکی ندارد تا مورخین نیز مانند منجمین زمان،ظهور وافول کوکب عمر آنان را بدقت ریاضی معین کرده بر صفحه جریده ایام ثبت نمایند چه ،اگر دوره زندگی مردان تاریخی را دوره ای بشماریم که ایشان در طی آن وجود خویش را بنحوی از انحناء بدیگران نمایانده وقدرت فکری یا عملی خود را ظاهر ساخته اند ، باید بگوییم که زمان تولد ووفات این چنین مردان در غیر از مواقعی رخ داده است که عموما بتصور می آوریم. بعبارت اخری تولد هر یک از رجال تاریخی مقارن دوره ایست که او اولین بار در عرصه ای خارج از وجود خود منشا اثری شده ودر معاصر ین یا در کسانی که بعد از

او آمده اند نفوذی کرده است ومرگ واقعی او زمانی خواهد بود که نامش از سر زبانها بیفتد ونشان او از خاطرها محو شود وبزگوارانی که گفته اند:

نمیرم از این پس که من زنده ام که تخم سخن را پراکنده ام

یا:

بعد ازوفات تربت مادرزمین مجوی

در سینه های مردم عارف مزار ماست

یا:

دولت جاوید یافت هر کو نکو نام زیست

کز عقبش ذکر خیر زنده کند نام را

یا:

هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد بعشق

ثبت است بر جریدة عالم دوام ما

همه حقیقت این نکته را بیان فرموده وحیات جاوید خود راپس از مرگ ظاهر پیشگویی کرده اند.

با همة این احوال، اصراری که مورخین در تعیین زمان نجومی تولد یا وفات رجال تاریخی دارند بیشتر برای آنست که با تشخیص سال تولد بتوانند پس از حذف عدة سنین خردسالی وجوانی، ابتدای دوره ای را که عقلا وعادت ممکن است هر کس از آن زمان ببعد منشاء اثری بزرگ یا عملی سترگ شود، بحدس وقیاس معین کنند وبا تحقیق سال وفات بدانند که در چه تاریخ کارخانة وجود خلاق یا فعال شخص موضوع بحث از کار ایجاد وابداع افتاده ودیگر بر میزان مایه ومتاعی که او برای دیگران بوجود میآورده چیزی افزوده نخواهد شد.

اگر در میان مردان نامی تاریخ طبقة اصحاب فکر و رای وارباب سخن وکلام یعنی آن طبقه از بزرگان را بگیریم که بوسیلة زبان وبیان محرک نهضتی ادبی یا سیاسی یا مذهبی یا علمی و حکمتی شده اند ،خواهیم دید که زمان تولد واقعی آنان یا مقارن وقتی است که اولین شاهکار فکری وهنری ایشان انتشار یافته وبدست مردم افتاده ویا زمانی که آن شاهکار مورد اقبال عموم شده ودر خواطر ونفوس راه رسوخ ونفوذ پیدا کرده است.

یک مقایسه ما بین چاپهای سابق گلستان با دو طبع انتقادی عالمانه ای که این اواخر از آن کتاب یکی بتوسط استاد ارجمند آقای عبدالعظیم قریب گرگانی در 1310 و دیگری بتوسط جناب آقای محمد علی فروغی مد ظلمها در همین سال جاری شده میرساند که چه اغلامی فاحشی در چاپهای پیش موجود بوده است که روح شیخ بزرگوار نیز از آنها خبر نداشته و فقط بیسوادی و تفنن ناسخین و خوانندگان قرون بعد آنها را بنام سعدی در گلستان وارد کرده است.بدبختانه غالب کسانی که خواستهاند در احوال سعدی تحقیقاتی کنند و از اشعارو گفتار او نکاتی را جع بدوره زندگانی ان گوینده استاد استخراج نمایند یا بهمان مراجعه سطحی بیکی از کلیاتها یا گلستانهای چاپی سابق یا نسخی سقیم از انها قناعت ورزیده و بنای تحقیق خود را بنیانی واهی وسست گذاشته اند و برخلاف چندان اعتنایی به گفته بعضی از مورخین قریب العهد بشیخ و پاره ای از اشارات خود او در کلیاتش نکرده و با اجتهاد در مقابل نص پرداخته اند.

پاره ای از این قبیل خلط های تاریخی گاهی در گلستان و بوستان سعدی دیده میشود که چون در اقدم نسخ این دو کتاب هم هست،ناچار باید گفت که اصلی است و سبب عمده جاری شدن آنها را نیز بقلم شیخ اجل باید بهمان محمل مذکور در فوق حمل نمود.از این قبیل است داستان صلح سلطان محمد خوارزمشاه باختا و مشهور بودن شعر سعدی در آن تاریخ در کاشغر که بهیچ مقیاسی درست در نمی آید چه،سلطان محمد خوارزمشاه دولت قراختائیان را بسال 607 هجری بکلی از کاشغر برانداخته و در این تاریخ ، چنانکه خواهیم گفت،سعدی یا متولد نشده و یا طفلی خردسال بوده است و یکی دو فقره دیگر از این نوع که باید آنها را بلغزش حافظه منسوب داشت.

حکایت

یکی از ملوک خراسان محمود سبکتکین را بخواب دید که جمله وجود او ریخته بود وخاک شده،مگر چشمان او که همچنان در چشم خانه همی گردید ونظر می کرد.سایر حکما از تاویل این فرو ماندند،مگر درویشی که بجای آورد وگفت هنوز نگرانست که ملکش باد گرانست.

بس نامور بزیر زمین دفن کرده اند

کز هستیش بر روی زمین بر، نشان نماند

وان پیر لاشه را که سپردند زیر گل

خاکش چنان بخورد کز و استخوان نماند

زنده است نام فرخ نوشین روان بخیر

گر چه بسی گذشت که نوشین روان نماند

خیری کن ای فلان وغنیمت شمار عمر

زان پیشتر که بانگ بر آید فلان نماند

حکایت

طایفة دزدان عرب بر سر کوهی بودند و منفذ کاروان بسته و رعیت بلدان از مکاید ایشان مرعوب و لشکر مغلوب.بحکم آنکه ملاذی منیع از قلة کوهی گرفتهبودند و ملجاو ماوای خود ساخته،مدبران ممالک آن طرف در دفع مضرت ایشان مشاورت همی کردند که اگر این طایفه هم بر این نسق روزگاری مداومت نمایند،مقاومت ممتنع گردد.

درختی که اکنون گر فتست پایب بنیروی شخصی برآید زجای

وگر همچنان روزگاری هلی بگردونش ازبیخ بر نگسلی

سرچشمه شاید گرفتن ببیل چو پرشد ، نشاید گذشتن ببیل

سخن بر این مقرر شد که یکی بتجسس ایشان بر گماشتند و فرصت نگاه میداشتند،تا وقتی که بر سر قومی رانده بودند ومقام خالی مانده . تنی چند مردان واقعه دیدة جنگ آزموده را بفر ستادند تا در شعب جبل پنهان شدند.شبانگاهی که دزدان باز آمدند سفر کرده وغارت آورده،سلاح از تن بگشادند و رخت و غنیمت بنهادند.نخستین دشمنی که بر سر ایشان تاختن آورد خواب بود.چندان که پاسی از شب در گذشت،

قرص خورشید در سیاهی شد یونس اندر دهان ماهی شد

مردان دلاور از کمین بدرجستندودست یکان یکان بر کتف بستند وبامداران بدرگاه ملک حاضر آوردند ، همه رابکشتن اشارت فرمود. اتفاقا در آن میان جوانی بود میوة عنفوان شبابش نورسیده وسبزة گلستان عذارش نو دمیده.یکی از وزرا پای تخت ملک را بوسه داد وروی شفاعت برزمین نهادوگفت این پسر هنوز از باغ زندگانی برنخورده واز ریعان جوانی تمتع نیافته.توقع بکرم واخلاق خداوندیست که ببخشیدن خون او بربنده منت نهد.ملک روی از این سخن در هم کشید وموافق رای بلندش نیامد و گفت:

پرتو نیکان نگیرد هر که بنیادش بد است

تربیت نا اهل راچون گردکان بر گنبد است

نسل فساد ایشان منقطع کردن اولیتر است وبیخ تبار ایشان بر آوردن ، که آتش نشاندن واخگر گذاشتن واقعی کشتن وبچه نگه داشتن کار خردمندان نیست.

ابر اگر آب زندگی بارد هرگز از شاخ بید بر نخوری

با فرومایه روزگار مبر کز نی بوریا شکر نخوری

وزیر این سخن بشنید ، طوعا و کرها بپسندید وبر حسن رای ملک آفرین خواند و گفت آنچه خداوند دام ملکه فرمود ، عین حقیقت است که اگر در صحبت آن بدان تربیت یافتی،طبیعت ایشان گرفتی ویکی از ایشان شدی.اما بنده امیدوار ست که در صحبت صالحان تربیت پذیرد وخوی خردمندان گیرد که هنوز طفلست وسیرت بغی وعناددر نهاداو متمکن نشدهودر خبر است:کل مولود یولد علی الفطر ت فا بواه یهودانه وینصرانه ویمجسانه.

بابدان یار گشت همسر لوط خاندان نبوتش گم شد

سگ اصحاب کهف روزی چند پی نیکان گرفت ومردم شد

این بگفت و طایفه ای از ندمای ملک باوی بشفاعت یار شدند تا ملک از سر خون او در گذشت وگفت بخشیدم ، اگر چه مصلحت ندیدم.

دانی که چه گفت زال با رستم گرد دشمن نتوان حقیروبیچاره شمرد

دیدیم بسی که آب سر چشمة خرد چون بیشترآمد ، شتروبار ببرد

فی الجمله پسر را بناز ونعمت بر آوردند واستادان بترتیب او نصب کردند تا حسن خطاب ورد جواب وآداب خدمت ملوکش در آموختند ودر نظر همگنان پسندیده آمد . باری وزیر از شمایل او در حضرت ملک شمه ای می گفت که تربیت عاقلان در او اثر کرده است و جهل قدیم از جبلت او بدر برده . ملک را تبسم آمد و گفت:

عاقبت گرگ زاده گرگ شود گرچه با آدمی بزرگ شود

سالی دو بر این بر آمد . طایفه اوباش محلت بدو پیوستند وعقد موافقت بستند تا بوقت فرصت مزیر و هر دو پسرش را بکشت و نعمت بی قیاس بر داشت ودر مغازة دزدان بجای پدر بنشست وعاصی شد.ملک دست تحیر بدندان گزیدن گرفت و گفت:

شمشیر نیک از آهن بد چون کند کسی

ناکس بتربیت نشود ای حکیم کس

باران که در لطافت طبعش خلاف نیست

در باغ لاله روید ودر شوره بوم خس

زمین شوره سنبل برنیارد در او تخم وعمل ضایع مگردان

نکویی با بدان کردن چنا نست که بد کردن بجای نیکمردان

حکایت

سرهنگ زادهای را بردرسرای اغلمش دیدم که عقل وکیاستی وفهم وفراستی زاید الوصف داشت هم از عهد خردی آثار بزرگی در ناصیة او پیدا.

بالای سرش ز هوشمندی می تافت ستارة بلندی

فی الجمله مقبول سلطان آمد که جمال صورت ومعنی داشت و خردمندان گفته اند توانگری بهتر است نه بمال وبزرگی بعقل نه بسال ابنای جنس او بر منصب او حسد بردند وبخیانتی متهم کردند ودر کشتن او سعی بی فایده نمودند.دشمن چه زند چو مهربان باشد دوست ؟ ملک پرسید که موجب خصمی اینان در حق تو چیست ؟ گفت در سایة دولت خداوند دام ملکه همگنانرا راضی کردم،مگر حسود را که راضی نمیشود الا بزوال نعمت من واقبال ودولت خداوند باد.

توانم آنکه نیازارم اندرون کسی

حسود را چکنم کاوز خود برنج در است

بمیر تا براهی ای حسود،کاین رتجیست

که از مشقت آن جز بمرگ نتوان رست

شور بختان بآرزو خواهند مقبلان را زوال نعمت وجاه

گر نبیند بروز شپره چشم چشمة آفتاب را چه گناه ؟

راست خواهی،هزار چشم چنان کور،بهتر که آفتاب سیاه

حکایت

یکی را از ملوک عجم حکایت کنند که دست تطاول بمال رعیت دراز کرده بود،تا بجای که خلق از مکاید فعلش بجهان برفتند واز کربت جورش راه غربت گرفتند.چون رعیت کم شد،ارتفاع ولایت نقصان پذیرفت و خزانه تهی ماند ودشمنان زور آوردند.

هرکه فریاد رس روز مصیبت خواهد

گو در ایام سلامت بجوانمردی کوش

بندة حلقه بگوش ار ننوازی ، برود

لطف کن لطف،که بیگانه شود حلقه بگوش

باری بمجلس او در،کتاب شاهنامه همی خواندند،در زوال مملکت ضحاک و عهد فریدون.وزیر ملک را پرسید هیچ توان دانستن که فریدون که گنج وملک وحشم نداشت چگونه بر او مملکت مقرر شد؟گفت آنچنان که شنیدی خلقی بر او بتعصب گرد آمدند و تقویت کردند و پادشاهی یافت.گفت ای ملک چو گرد آمدن خلقی موجب پادشاهیست،تو مر خلق را پریشان برای چه می کنی،مگر سرپادشاهی کردن نداری؟

همان به که لشکر بجان پروری که سلطان به لشکر کند سروری

ملک گفت موجب گردآمدن سپاه و رعیت چه باشد؟گفت پادشه را کرم باید،تا بر او گردآیند و رحمت،تا در پناه دولتش ایمن نشینندو ترا این هر دو نیست.

نکند جور پیشه سلطانی که نیاید ز گرگ چوپانی

پادشاهی که طرح ظلم افکند پای دیوار ملک خویش بکند

ملک را پند وزیر ناصح موافق طبع مخالف نیامد،روی از این سخن درهم کشید و بزندانش فرستاد.قومی که از دست تطاول او بجان آمده بودند وو پریشان شده،برایشان گردآمدند و تقویت کردند تا ملک از تصرف این بدر رفت و بر آنان مقرر شد.

پادشاهی کوروا دارد ستم بر زیردست

دوستدارش روز سختی دشمن زور آور است

با رعیت صلح کن،وز جنگ خصم ایمن نشین

ز آنکه شاهنشاه عادل را رعیت لشکر است

حکایت

هرمز را گفتند وزیران پدر را چه خطا دیدی که بند فرمودی؟گفت خطائی معلوم نکردم،ولیکن دیدم که مهابت من دردل ایشان بی کرانست و بر عهد من اعتماد کلی ندارند،ترسیدم از بیم گزند خویش آهنگ هلاک من کنند،پس قول حکما را کار بستم که گفته اند:

از آن کز تو ترسد،بترس ای حکیم وگر با چنوصد بر آئی بجنگ

از آن مار بر پای راعی زند که ترسد سرش را بکوبد به سنگ

نبینی که چون گربه عاجز شود بر آرد بچنگال چشم پلنگ ؟

حکایت

درویشی مستجاب الدعوه در بغداد پدید آمد.حجاج یوسف را خبر کردند.بخواندنش و گفت دعای خیری بر من بکن،گفت خدایا جانش بستان.گفت از بهر خدای این چه دعاست؟گفت این دعای خیر است تر او جمله مسلمانان را.

ای زبردست زیردست آزار؟ گرم تا کی بماند این بازار؟

بچه کار آیدت جهانداری؟ مردنت به که مردم آزاری

حکایت

تنی چند از روندگان در صحبت من بودند،ظاهر ایشان بصلاح آراسته و یکی از بزرگان در حق این طایفه حسن ظنی بلیغ وادراری معین کرده،تا یکی ازینان حرکتی کرد نه مناسب حال درویشان.ظن آن شخص فاسد شدو بازار اینان کاسد.خواستم تا بطریقی کفاف یاران مستخلص کنم،آهنگ خدمتش کردم.دربانم رها نکرد و جفا کرد و معذورش داشتم که لطیفان گفته اند:

در میرو وزیر و سلطان را بی وسیلت مگرد پیرامن

سگ و دربان چو یافتند غریب این گریبانش گیرد،آن دامن

چندانکه مقربان حضرت آن بزرگ بر حال من وقوف یافتند با کرام در آوردند و بر تر مقامی معین کردند،اما بتواضع فروتر نشستم و گفتم:

بگذار که بنده کمینم تا در صف بندگان نشینم

گفت:الله الله چه جای این سخن است؟

گر بر سرو چشم ما نشینی بارت بکشم،که نازنینی

فی الجمله بنشستم و از هر دری سخن پیوستم،تا حدیث زلت یاران در میان آمد و گفتم:

چه جرم دید خداوند سابق الانعام

که بنده در نظر خویش خوار میدارد

خدایراست مسلم بزرگواری و حکم

که جرم ببیند و نان بر قرار میدارد

حاکم این سخن را عظیم بپسندید و اسباب معاش یاران فرمود تا بر قاعدة ماضی مهیا دارند و مؤنث ایام تعطیل وفا کنند . شکر نعمت بگفتم وزمین خدمت ببوسیدم وعذر جسارت بخواستم ودر وقت برون آمدن گفتم:

چو کعبه قبلة حاجت شد ،از دیار بعید

روند خلق بدیدارش از بسی فرسنگ

ترا تحمل امثال ما بباید کرد

که هیچ کس نزند بردرخت بی بر سنگ

حکایت

یکی را ا از ملوک مرضی هایل بود که اعادت ذکر آن ناکردن اولی .طایفة حکمای یونان متفق شدند که مرا این درد را دوایی نیست،مگر زهرة آدمی بچندین صفت موصوف.بفرمود طلب کردن.دهقان پسری یافتند برآن صورت که حکیمان گفته بودند.پدرش راومادرش را بخواند وبنعمت بیکران خشنود گردانیدند و قاضی فتوی داد که خون یکی از رعیت ریختن،سلامت پادشه را روا باشد.جلاد قصد کرد،پسر سر سوی آسمان برآورد وتبسم کرد.ملک پرسیدش که در این حالتچه جای خندیدنست؟گفت ناز فرزندان بر پدران ومادران باشد ودعوی پیش قاضی برند وداد از پادشه خواهند.اکنون پدر و مادر بعلت حطام دنیا مرا بخون در سپردند و قاضی بکشتن فتوی داد و سلطان مصالح خویش اندر هلاک من همی بیند،بجز خدای عزوجل پناهی نمی بینم.

پیش که بر آورم ز دستت فریاد

هم پیش تو از دست تو گر خواهم داد

سلطان را دل ازین سخن بهم بر آمد و آب دردیده بگردانید و گفت هلاک من اولیتر ست از خون بیگناهی ریختن.سرو چشمش ببوسد و در کنار گرفت و نعمت بی اندازه بخشید و آزاد کرد و گویند هم در آن هفته شفا یافت.

همچنان در فکر آن بیم که گفت پیلبانی بر لب دریای نیل:

«زیر پایت گر بدانی حال مور همچو حال تست زیر پای پیل»

حکایت

یکی از پسران هارون الرشید پیش پدر آمد خشم آلود،که فلان سرهنگزاده مرا دشنام مادر داد.هارون ارکان دولت را گفت جزای چنین کس چه باشد؟یکی اشاره بکشتن کرد و دیگری بزبان بریدن و دیگری بمصادره و نفی.هارون گفت ای پسر کرم آنست که عفو کنی و گر نتوانی،تو نیزش دشنام مادر ده،نه چندان که انتقام از حد در گذرد،آنگاه ظلم از طرف ما باشد و دعوی از قبل خصم.

نه مرد است آن بنزدیک خردمند

که با پیل دمان پیکار جوید

بلی مرد آنکس است از روی تحقق

که چون خشم آیدش باطل نگوید

حکایت

اسکندر رومی را پرسیدند دیار مشرق و مغرب بچه گرفتی،کهملوک پیشین را خز این و عمر و ملک و لشکر بیش از این بوده است و ایشان را چنین فتحی میسر نشده.گفتا بعون خدای عزوجل هر مملکتی را که گرفتم رعیتش نیازردم و نام پادشاهان جز بنکوئی نبردم.

بزرگش نخوانند اهل خرد که نام بزرگان بزشتی برد

حکایت

درویشی را دیدم سر بر آستان کعبه همی مالید و می گفت یا غفور یا رحیم،تودانی که از ظلم جهول چه آید.

عذر تقصیر خدمت آوردم که ندارم بطاعت استظهار

عاصیان از گناه توبه کنند عارفان از عبادت استغفار

عابدان جزای طاعت خواهند و بازرگانان بهای بضاعت.من بنده امید آورده ام نه طاعت و بدریوزه آمده ام نه به تجارت.اصنع بی امانت اهله.

بر در کعبه سائلی دیدم که همیگفت و میگرستی خویش

می نگویم که طاعتم بپذیر قلم عفو بر گناهم کش

حکایت

تنی چند از روندگان متفق سیاحت بودند و شریک رنج و راحت.خواستم تا موافقت کنم،موافقت نکردند.گفتم این از کرم اخلاق بزرگان بدیع است:روی از مصاحبت مسکسنان تافتن و فایده و برکت دریغ داشتن،که من در نفس خویش این قدرت و سرعت می شناسم که در خدمت مردان یار شاطر باشم،نه بار خاطر.

ان لم اکن راکب المواشی اسعی لکم حامل الغواشی

یکی زان میان گفت ازین سخن که شنیدی دل تنگ مدار که درین روزها دزدی بصورت درویشان بر آمد و خود را در سلک صحبت ما منتظم کرد.

چه دانند مردم که در خانه کیست

نویسنده داند که در نامه چیست

و از آنجا که سلامت حال درویشان است،گمان فضولش نبردند و بیاری قبولش کردند.

صورت حال عارفان دلق است

این قدر بس چو روی در خلق است

در عمل کوش و هر چه خواهی پوش

بر مخنث سلاح جنگ چسود؟

روزی تا بشب رفته بودیم و شبانگه بپای حصار خفته،که دزد بی توفیق ابریق داشت که بطهارت میرود و بغارت می رفت.چندانکه از نظر درویشان غایب شد ببرجی برفت و درجی بدزدید.تا روز روشن شد،آن تاریک مبلغی راه رفته بود و رفیقان بی گناه خفته.بامدادان همه را بقلعه در آوردند و بزدند و بزندان کردند.از آن تاریخ ترک صحبت گفتیم و طریق عزلت گرفتیم و السلامه فی الوحده

چو از قومی یکی بی دانشی کرد نه که را منزلت ماند نه مه را

شنمیدستی که گاوی در علفخوار بیالاید همه گاوان ده را

گفتم سپاس و منت خدای را عزوجل که از برکت درویشان محروم نماند.گر چه بصورت از صحبت وحید افتادم،بدین حکایت که گفتی مستفید گشتم و امثال مرا همه عمر این نصیحت بکار آید.

بیک نا تراشیده در مجلسی برنجد دل هوشمندان بسی

اگر بر که ای پر کنند از گلاب سگی دروی افتد،کند منجلاب

حکایت

یکی را از بزرگان بمحفلی اندر همی ستودند و در اوصاف جمیلش مبالغه می کردند.سر بر آورد و گفت:من آنم که من دانم.

کیفیت اذی یا من یعد محاسنی علانیتی هذا ولم تدرما بطن

شخصم بچشم عالمیان خوب منتظر ست

وز خبث باطنم سر خجلت فتاده پیش

طاوس را بنقش و نگاری که هست،خلق

تحسین کنند و او خجل از پای زشت خویش

حکایت

شبی در بیابان مکه از بیخوابی پای رفتنم نماند.سر بنهادم و شتر بانرا گفتم دست از من بدار.

پای مسکین پیاده چند رود؟ کز تحمل ستوده شد بختی

تا شود جسم فربهی لاغر لاغری مرده باشد از سختی

گفت ای برادر!حرم در پیش است و حرامی در پس.اگر رفتی بردی،و گر خفتی مردی.

خوشست زیر مغیلان براه بادیه خفت

شب رحیل،ولی ترک جان بباید گفت

---

۰

راهبری نوشته‌ها

gl/l (1075)

رفتن به محتوا

gl/l (1075)

اهمیت سرطان تخمدان در چیست؟

 اهمیت این مساله دراین است که سرطان تخمدان شایع ترین علت مرگ در اثر سرطانهای دستگاه تناسلی را تشکیل می دهد .شایع ترین سرطان زنان است که در مراحل پیشرفته ( سه چهارم موارد) دیده می شود. وقوع آن یک مورد در 55 زن است وعلت مرگ یک نفر از 100 زن در طول زندگی است .

سرطان تخمدان در چه سنینی شایع است ؟

سرطانهای تخمدان به دو گروه تقسیم می شوند. گروه عمده سرطان های تخمدان که 80درصد آنها را تشکیل میدهد وصحبت ما بیشتر درمورد این دسته از سرطان های تخمدان است بروز آن بعد از40 سالگی شایع است ودر سنین 75تا 79 سالگی به حداکثر شیوع خود می رسد، به طوریکه باافزایش سن بروز آن به شدت افزایش می یابد .

این گروه از سرطانها اکثرادر مراحل پیشرفته تشخیص داده می شوند و به این ترتیب تشخیص زودرس در مراحل اولیه بااهمیت است .

گروه دوم سرطانهای تخمدان از سلولهای جنینی منشا می گیرند و 20 درصد سرطانهای تخمدان را تشکیل می دهند که بیشتر در دختران وزنان تاقبل از 20 سالگی بروز می کند وبه دلیل بروز علائم حاد ( بیشتر به صورت درد وتورم شکمی) در مراحل اولیه تشخیص داده می شوند وبقای عمر در این گروه از سرطانهای تخمدان خوب است .

 

 

چه عواملی در ایجاد سرطانهای تخمدان نقش دارند ؟

 توارث وسابقه فامیلی در سرطان تخمدان تقریبا مهم ترین عوامل هستند . 5تا10 درصد سرطانهای تخمدانی در زنانی بروز می کند که ناقل ژنتیک مرتبط با سرطان هستند واین گروه جمعیت پر خطر سرطان تخمدان محسوب می شوند .

فردی با شرح حال یک مورد سرطان تخمدان در بستگان درجه یک حدود 2تا4 برابر افراد عادی در معرض خطر ابتلا است . به این ترتیب افراد با شرح حال خانوادگی مثبت از نظر سرطان تخمدان باید در سنین 25تا35 سالگی هر 6ماه یکبار تست غربالگری سرطان تخمدان به صورت معاینات زنانگی ولگنی، سونوگرافی داخل واژن واندازه گیری انتی ژن 125 CA در خون را انجام دهند .

آیا روشی برای پیشگیری از سرطان تخمدان درافراد پر خطر با سابقه خانوادگی مثبت وجود دارد؟

 بله، مطالعات نشان داده است که مصرف قرصهای پیشگیری از بارداری به مدت 10 سال خطر ابتلا به سرطان تخمدان را در افراد باسابقه فامیلی مثبت همانند زنان بدون سابقه سابقه فامیلی مثبت می کند .

به این ترتیب در صورت عدم تمایل به باروری در افراد باسابقه فامیلی مثبت توصیه می شود که از قرصهای پیشگیری از بارداری استفاده کنند . به طور کلیمصرف قرصهای پیشگیری از بارداری به دلیل جلوگیری از تخمک گذاری وجلوگیری از اسیب تخمدان به عنوان یک روش پیشگیری شیمیایی از سرطان تخمدان مطرح شده است .

روش دیگر پیشگیری از سرطان تخمدان در افراد با سابقه فامیلی مثبت (بادونفراز بستگان درجه اول ) آن است که بعد از تکمیل خانواده بارسیدن به سن 35 سال تحت جراحی برداشتن تخمدان قرار گیرند تااز بروز این بیماری پیشگیری شود . لازم به ذکر است که کمبود هورمون با مصرف جانشینی هورمون تامین خواهد شد وبرداشتن تخمدانها منجربه پوکی استخوان وعوارض ناشی از ان نخواهد شد .

 

آیا عوامل دیگری درایجاد سرطان تخمدان به جز سابقه فامیلینقش دارند ؟

 بله ، زنان در طبقه متوسط تا بالای اجتماع که در کشورهای صنعتی زندگی می کنند در معرض خطر بیشتری هستند . رژیم غذایی ومیزان چربی بالای رژیم غذایی زنان در کشورهای صنعتی باکشورهای غیر صنعتی تفاوت اساسی دارد . برخی مطالعات نشان می دهد که زنانی که تنها شیر پر چربی می نوشند در مقایسه با زنانی که شیر با چربی کمتر می نوشند بسیاربیشتر در معرض خطر سرطان تخمدان هستند.

 

آیا زایمان وتعداد آن در ایجادوپیشگیری از سزطان تخمدان نقش دارد ؟

 بارداری وزایمان خطر بروز سرطان تخمدان را کاهش می دهد . با اولین بارداری این خطر 40 درصد کاهش می یابد ودر هر یک از بارداری های بعدی نیز 14 درصد کاهش خطر وجود دارد. در خانمهایی که6 بارداری یا بیشتر داشته اند خطر نسبی به کمتر از یک سوم کاهش یافته است . مشاهده شده که زنان با سابقه نازایی(15سال یا بیشتر) بیشتر در معرض سرطان تخمدان هستند.

 

داروهادرایجاد سرطان تخمدان چه نقشی دارند؟

 همانطور که گفته شد مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری خطر سرطان تخمدان را 40 درصد کاهش میدهد. مطالعاتی نیز افزایش خطر سرطان تخمدان در زنان مصرف کننده داروهای محرک تخمک گذاری را نشان داده اند . البته تعداد موارد کم بوده است.

 تشخیص زودرس سرطان تخمدان چگونه امکان پذیر است؟

 در حال حاضر بیش از 75 درصد بیماران مبتلا به سرطان تخمدان در مرحله پیشرفته بیماری تشخیص داده می شوند که در این زنان امید بقای درازمدت بیمارناچیز است. به طوریکه علی رغم جراحی های وسیع وشیمی درمانی های گوناگون وجدید بقای عمر 5ساله 15تا 20درصد است . یعنی 15تا20 درصد بیماران می توانند بقای عمر پنج ساله داشته باشند . این در صورتی است که اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود قابل علاج است .

تشخیص زودرس سرطان تخمدان در مراحل اولیه بامراجعات 6ماه یکبار بانوان به طور معمول ومراجعه درصورت هرگونه علائم غیر طبیعی لگنی وشکمی به پزشک متخصص زنان (به خصوص در سن بالای 40سال) وبه فکر بودن پزشک درصورت شنیدن شکایات احتمالی بیمار در انجام سونوگرافی داخل واژن در موارد مشکوک وسپس نشانه های بیوشیمیایی در خون (125CA)امکان پذیر است.

نشانه های بالینی سرطان تخمدان درمراحل اولیه ناشی از رشد تومور درون لگن است وعلائم غیر اختصاصی مبهمی مانند سوء هاضمه، دردهای مبهم شکمی وسایر اختلالات خفیف گوارشی ، تکرار ادرارواحساس فشار در لگن ایجاد می کند. تشخیص اولیه این موارد نیازمند شک پزشک با شنیدن علئم بیمار است ودر برخورد با زنان بین 40تا60 سال که علائم مبهم گوارشی ولگنی دارند باید بیشتر تومورهای تخمدان را مد نظر داشت .

علاوه بر این ایا معاینات منظم زنانگی سالیانه نیز می تواند باعث تشخیص زودرس سرطان تخمدان شود؟

 از آنجایی که 95 درصد سرطانهای تخمدان در زمان تشخیص قطری بیشتر از 5 سانتی متر دارند زمانیکه توده ی تخمدان با این ابعاد در معاینه لگنی خانمی ، به خصوص بالای 40 سال ، یافت شود بررسی بیشتر ضروری است.

وجود این توده ها در زنان جوان در سنین باروری ، بیشتر هورمونال وبه دلیل اختلال عملکرد تخمدانهاست ودر 70درصد موارد خودبه خود برطرف می شود با این وجود تداوم این توده های تخمدان در خلال 6تا8 هفته ووجود علائم خاص در سونوگرافی حتی در زنان جوان بررسی سرطان تخمدان را ایجاب می کند.

با شناسایی بعضی نشانه های بیوشیمیایی از جمله اندازه گیری یک آنتی ژن به نام 125CA در سرطان اپی تلیای تخمدان ، انقلابی در تشخیص اولیه سرطان تخمدان رخ داد به طوریکه این نشانه بیوشیمیایی در بیش از 80 درصد بیماران مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می یابد ؛ اما بد بختانه این نشانه تنهادر نیمی از بیماران در مراحل اولیه افزایش می یابد وگذشته از آن در سایر سرطانها و بیماریهای خوش خیم دستگاه تناسلی ودر یک درصد افراد کاملا طبیعی نیز غیر ممکن است افزایش یابد وبه این ترتیب این مشکل نقطه ضعف بزرگ این نشانه بیو شیمیایی سرطان تخمدان است .

بررسی حجم وشکل تخمدانها از نظر سونوگرافی وشکل کیست ها و وضعیت دیواره های کیست ومحتویات درون کیست ها از طریق سونوگرافیک در خانمهای یائسه دقت بیشتری دارد. در خانمهای قبل از یائسگی تکرر سونوگرافی به فاصله 4تا6 هفته وتداوم وجود تغییرات در بررسی مجدد ممکن است در تشخیص سرطان تخمدان در مراحل اولیه کمک کننده باشد.

                                                                            

منبع: انجمن علمی سرطانهای زنان ایران

سرطان تخمدانOVARIAN CANCER:

سرطان تخمدان درزنان بیشتربعداز یائسگی دیده می شود این نوع سرطان علائم اولیه مشخصی ندارد به این علت زنان باید به طور منظم توسط پزشک معاینه شوند.اگراین بیماری قبل ازگسترش کشف شوند تا80%امکان بهبود خواهد داشت.

علل سرطان تخمدان:

علت شناخته شده ای برای سرطان تخمدان وجودندارد.زنانی که سابقه فامیلی سرطان تخمدان پستان یاروده فراخ دارند وهمچنین زنانی که زود یائسه شده اند درمعرض خطرافزایش احتمال ابتلا به سرطان تخمدان هستند.زنانی که قرصهای جلوگیری ازبارداری مصرف می کنند احتمال کمتری برای ابتلا به سرطان تخمدان دارند.

تشخیص:

ممکن است اولین علامت سرطان تخمدان اختلالات مبهم وپایدار گوارشی مثل نفخ معده وتجمع گاز درروده ها باشد.دربیشترموارداین علامت ها نباید باعث نگرانی شود.اگراین علائم ادامه یافت بهتراست باپزشک مشورت گردد.

اگرسرطان تخمدان کشف ودرمان نشود سایرعلائم بروزخواهدکرد.شایعترین علامت اتساع شکم است که به دلیل تجمع مایع درشکم ناشی ازوجودسلولهای سرطانی می باشد.گاه اتساع شکم ناشی ازخودتوموریاتجمع مایع درداخل تومور(کیست)است. علامت دیگرسرطان تخمدان می تواند خونریزی غیرطبیعی زنانه باشد.این سرطان به وسیله معاینه پزشکی تشخیص داده می شود.

اگرشک به سرطان تخمدان وجودداشته باشد ازروشهای تشخیصی گوناگونی برای تایید وجودبیماری وپیداکردن میزان گسترش ان استفاده می شود.این روشها شامل پرتونگاری های اختصاصی پژواک نگاری (سونوگرافی)وازمایش خون است.

درمان:

به طورکلی سرطان تخمدان به وسیله ترکیبی از روشهای جراحی شیمی درمانی ورادیوتراپی درمان می شود.درمان درهر فردبراساس نوع تومور ومیزان گسترش ان تعیین می شود.اگرزمانی که سرطان محدود به تخمدان است کشف ودرمان شود بیشتر بیماران قابل بهبود هستند.اگر سرطان به اعضای دیگرگسترش یافته باشد نتایج درمانی خیلی خوبی نخواهد داشت.

**علائم هشداردهنده سرطان رابشناسید**

کشف زودرس سرطان درمراحل ابتدایی باعث می شود که بتوان ان رابه موقع درمان کرد.علائم زیر می توانند نشانه ای ازوجودسرطان باشند.

اگرهریک ازعلائم زیررادرخود یافتید حتما باپزشکتان مشورت کنید:

*تغییردرعادت دفع مدفوع یاادرار یاپیداشدن خون درمدفوع یاادرار

*زخمهای پوستی که بعدازدوهفته بهبودنیافته اند

*خونریزی یاترشح غیرطبیعی ازمجاری طبیعی بدن

*توده یابرامدگی درپستان یاهرنقطه دیگرازبدن

*اشکال دربلع غذا

*هرگونه تغییردرزگیل یاخالهای موجوددربدن

*سرفه های مداوم یاخونی یاگرفتگی مزمن صدا

به خاطرداشته باشیدکه این علائم دربیماریهای خوش خیم هم دیده می شود ولی برای تشخیص سرطان حتما بایدباپزشک خودمشورت کنید.

 

  

منبع:مجموعه اموزشی سرطا ن شماره های 5و11و13-بنیاداموربیماریهای خاص

 

سرطان اپی تلیال تخمدان

× اطلاعات عمومی درباره سرطان اپی تلیال تخمدان

× مرحله بندی سرطان اپی تلیال تخمدان

× عود سرطان اپی تلیال تخمدان

× نظری اجمالی در مورد انتخاب نحوه درمان

× گزینش درمان بر اساس مرحله بندی

_ مرحله اول سرطان اپی تلیال تخمدان

_ مرحله دوم سرطان اپی تلیال تخمدان

_ مرحله سوم سرطان اپی تلیال تخمدان

_ مرحله چهارم سرطان اپی تلیال تخمدان

× روشهای درمانی برای سرطان اپی تلیال تخمدان راجعه

اطلاعات عمومی درباره سرطان اپی تلیال تخمدان

نکات مهم این بخش :

  سرطان اپی تلیال تخمدان بیماریی است که در آن سلولهای سرطانی ( بدخیم ) در بافتهای پوشاننده تخمدان شکل می گیرند .

× زنانی که از نظر سرطان تخمدان سابقه فامیلی مثبت دارند بیشتر در معرض ابتلاء به سرطان تخمدان قرار می گیرند .

× برخی سرطانهای تخمدان بعلت جهشهای ژنی ارثی بوجود می آیند .

× زنانی که احتمال خطر سرطان تخمدان در آنها بیشتر است ممکن است بمنظور پیشگیری از بروز بیماری کاندید عمل جراحی باشند .*کشف سرطان تخمدان در مراحل اولیه تشکیل آن بدلیل وجود علائم بالینی مشکل است . آزمایشهایی که در آنها تخمدانها ، ناحیه لگن ، خون و بافت تخمدانی انجام می شود برای کشف و تشخیص سرطان تخمدان مورد استفاده قرار می گیرند .

*عوامل خاص روی انتخاب درمان و پیش آگهی بیماری تاثیر می گذارند ( شانس بهبودی )

*سرطان اپی تلیال تخمدان بیماریی است  که در آن سلولهای سرطانی (بدخیم ) در بافتهای پوشاننده تخمدان شکل می گیرند :

تخمدانها یک جفت اندام از دستگاه تولید مثل زنان می باشند که د ر ناحیه لگن و د و سوی رحم جای گرفته اند( رحم یا زهدان اندامی توخالی و گلابی شکل است که جنین در آن رشد می کند) . هرتخمدان تقریبا اندازه و شکلی شبیه بادام دارد . تخمدانها تولید کننده تخمک و هوز مونهای زنانه می باشند . ( این هورمونها موادی شیمیایی هستند که عملکرد برخی سلولها یا اندامها را کنترل می کنند) .   سرطان اپی تلیال تخمدان یکی از انواع سرطان می باشد که تخمدانها را گرفتار می کند .

* زنانی که از نظر سرطان تخمدان سابقه فامیلی مثبت دارند بیشتر در معرض ابتلاء به سرطان تخمدان قرار می گیرند *

زنانی که در خانواده درجه یک آنها ( مادر ، دختر یا خواهر ) سابقه ای از سرطان تخمدان وجود دارد بیشتر درمعرض ابتلا ء به این نوع سرطان هستند . این احتمال در خانمهایی که علاوه بر خانواده درجه یک آنها ، فردی از بستگان درجه دوم آنها ( مادر بزرگ  ، عمه ، خاله ) مبتلا باشد ، بیشتر هم می شود و بالا خره هر چه تعداد افراد مبتلا در بستگان درجه یک زیادتر باشد  ِ احتمال ابتلاء به سرطان تخمدان بیشتر افزایش می یابد .

* برخی سرطانهای تخمدان بعلت جهشهای ( تغییرات ) ژنی ارثی بوجود می آیند *

ژنهای موجود در سلولها حامل اطلاعات موروثی هستند که از والدین شخص به ارث می رسد . سرطانهای ارثی تخمدان تقریبا 5 تا 10درصد کل سرطانهای تخمدان را تشکیل می دهند . تاکنون 3 نمونه از این نوع سرطانهای ارثی شناخته شده است : سرطان تخمدان به تنهایی ، سرطان تخمدان و سینه ، سرطان تخمدان و روده بزرگ  . امروزه آزمایشاتی وجود دارد که می توان با انجام آنها ژنهای تغییر یافته را شناسایی کرد . این آزمایشات ژنتیکی گاهی برای اعضای خانواده که بیشتر در معرض خطر ابتلاء به سرطان تخمدان هستند انجام می شود .

* زنانی که احتمال خطر سرطان تخمدان در آنها بیشتر است ، ممکن است به منظور پیشگیری از عود بیماری ، کاندید عمل جراحی باشند *

ممکن است در برخی زنانی که احتمال  ابتلاء به سرطان تخمدان در آینده برای آنها می رود عمل جراحی پیشگیرانه برداشت تخمدانهای سالم بمنظور جلوگیری از رشد سلولهای سرطانی  ِ انجام گیرد . اگر چه هنوز مشخص نیست که آیا این روش مانع بوجود آمدن سرطان تخمدان می شود یا خیر ؟

* کشف سرطان تخمدان در مراحل اولیه تشکیل آن بدلیل عدم وجود علائم بالینی مشکل است *

برخی زنان که در مراحل اولیه ابتلاء به سرطان تخمدان قرار دارند علائمی نظیر ناراحتیهای مبهم معدی – روده ای ، احساس فشاردر ناحیه لگن ، درد ، تورم شکم و تنگی نفس دارند  ، در اکثر مواقع یا علامت بالینی وجود ندارد و یاخیلی خفیف می باشد . معمولا هنگامی که علائم بالینی ظاهر می شوند  ِ بیماری در مراحل پیشرفته قرار گرفته است . اگر سرطان تخمدان در مراحل ابتدایی شناسایی شود . اکثر بیماران می توانند به شفای کامل امیدوار باشند خانمهای مبتلا به سرطان تخمدان در هر مرحله ای که باشند باید در آزمونهای تحقیقاتی بالینی شرکت داده شوند .

* آزمایشهایی که در آنها معاینه تخمدانها ، ناحیه لگن ، خون و بافت تخمدانی انجام می شود ، برای کشف و تشخیص سرطان تخمدان مورد استفاده قرار می گیرند *

آزمونها وروشهای زیر ممکن است بکار گرفته شوند :

* معاینه لگن : روشی برای معاینه رحم،ِ واژن، تخمدانها ، لوله های رحمی مثانه و رکتوم بمنظور یافتن هر نکته غیر طبیعی  در شکل یا اندازه آنها ( آزمایش PaP کمکی به تشخیص سرطان تخمدان نمی کند ) .

* اولتراسوند : روشی که در آن اختلاف اکوی امواج صوتی ارسال شده و برگشت داده شده از تخمدان د ر سونوگرام ( عکسها ) مشخص میشود .

* سنجش CA -125 : یک آزمایش برای سنجش سطح خونی 125-CA ماده ای که گاهی میزان آن در خون ، سایر مایعات بدن و یابافتها افزایش می یابد و ممکن است نشانه ای از سرطان تخمدان باشد .

* تنقیه با ریم : ( عکسهای رادیولوژی تحتانی دستگاه گوارش ) : روشی برای نشان دادن توده ها و یا سایر نواحی غیر طبیعی در لگن  ِ در این آزمایش  ، مایع حاوی با ریم از طریق مقعد در داخل رکتوم تزریق می شود . باریم ترکیبی فلزی است که تصویر برداری از قسمتهای پائینی دستگاه گوارش بوسیله اشعه ایکس رامیسر می سازد .

* پیلوگرام داخل ورید ی : یک سری عکسهای برداشته شده از کلیه ها ِ حالبها و مثانه بوسیله اشعه ایکس بمنظور تشخیص این نکته که آیا سلولهای سرطانی به نواحی خارج از تخمدان هم پخش شده اند یا خیر . این عکسها بعد از تزریق ماده حاجب به رگهای خونی گرفته می شود . ماده حاجب در ادرار تغلیظ شده و به این ترتیب حدود  کلیه ها ، حالبها و مثانه را در عکس نشان می دهد .

* سی تی اسکن : سی تی اسکن تصاویری با جزئیات بیشتر از داخل بدن به ما می دهد . این تصاویر از زوایای مختلفی گرفته می شوند . عکسها بوسیله کامپیوتری که متصل به یک ماشین اشعه ایکس است گرفته می شوند . نام دیگر این روش توده نگاری کامپیوتری می باشد .

* بیوپسی ( نمونه برداری بافتی ) : عبارتست از برداشت بافت و مطالعه آن در زیر میکروسکوپ عمل برداشت بافت  طی یک روش بنام لاپاراتومی ( برش جراحی در دیواره شکم ) انجام می شود .

عوامل خاص روی انتخاب درمان و پیش آگهی بیماری تاثیر می گذارند ( شانس بهبودئ )

انتخاب روش درمانی و پیش آگهی بیماری ( شانس بهبودی ) به سن بیمار ، وضعیت کلی سلامتی ، نوع و اندازه توده  و مرحله سرطان بستگی دارد .

مرحله بندی سرطان اپی تلیال تخمدان

نکات مهم این بخش :

* بعد از اینکه سرطان اپی تلیال تخمدان تشخیص داده شد  ، آزمایشهایی برای پی بردن به اینکه آیا سلولهای سرطانی بداخل تخمدان و یا سایر قسمتهای بدن پخش شده اند انجام می شوند .

* مرحله بندی ( staging ) زیر برای سرطان اپی تلیال تخمدان مورد استفاده قرار می گیرد :

مرحله I

مرحله II

مرحله III

مرحله IV

* بعد از تشخیص سرطان اپی تلیال تخمدان آزمایشهای لازم برای بررسی پخش سلولهای سرطانی بداخل تخمدان و یا قسمتهای دیگر بدن انجام می شود *

روشی که طی آن به بررسی پخش سلولهای سرطانی به داخل تخمدان و یا سایر قسمتهای بدن می پردازند ، مرحله بندی ( Staging ) نامیده می شود . اطلاعات جمع آوری شده ازاین روش ، مرحله استقرار بیماری را مشخص می کند . دانستن مرحله بیماری از نقطه نظر انتخاب درمان بسیار حائز اهمیت است . تشخیص مرحله بندی بوسیله عمل لاپاراتومی انجام می گیرد . پزشک از طریق برشی که در دیواره شکم می دهد با دقت ،  تمام ارگانها را از نظر وجود سرطان در آنها بررسی می کند . علاوه بر این پزشک از بافتهای مشکوک نمونه برداری می کند  تا با دقت بیشتری به مطالعه  آنها در زیر میکروسکوپ بپردازد . معمولا پزشک در طی عمل لاپاراتومی سرطان و سایر ارگانهای حاوی سرطان را برمی دارد . ( به بخش انتخاب درمان بر اساس مرحله بیماری مراجعه کنید ) .

* مرحله بندی ( Staging ) زیر برای سرطان اپی تلیال تخمدان مورد استفاده قرار می گیرد *

مرحله I : در این مرحله سرطان در یک یا هر دو تخمدان وجود دارد . این مرحله تقسیم می شود به :

مرحله IA : سرطان تنها در یک تخمدان وجود دارد .

مرحله IB : سرطان در هر دو تخمدان وجود دارد .

مرحله IC : سرطان در یک یا هر دو تخمدان وجود دارد ضمن اینکه :

* سرطان روی سطح بیرونی یک یا هر دو تخمدان می باشد .

* سلولهای سرطانی در مایع حفره صفاقی یافت می شود ( حفره صفاقی حاوی اندامهای موجود د رشکم است ) . مایع ممکن است د رحفره صفاقی وجود داشته باشد و یا اینکه بوسیله پزشک برای شستشوی صفاق ( پرده پوشاننده اندامهای شکمی ) به این حفره اضافه شود .

مرحله II : در مرحله II سرطان علاوه بر اینکه د ریک یا هر دو تخمدان وجود دارد به نواحی دیگر لگن نیز منتشر شده است . این مرحله بندی به بخشهای زیر تقسیم می شود :

مرحله IIA: سرطان به رحم و یا لوله های رحمی دست اندازی کرده است ( لوله های رحمی لوله های نازک و بلندی هستند که تخمک تشکیل شده درتخمدان را به سمت رحم هدایت می کنند ) .

مرحله IIB : سرطان به بافت دیگری در لگن منتشر شده است  .

مرحله IIC :سرطان به رحم و یا لوله های رحمی و یا بافتی در داخل لگن حمله کرده است ضمن اینکه موارد زیر نیز وجود دارد :

                  * سرطان روی سطح بیرونی یک یا هر دو تخمدان یافت می شود .

                  * توده سرطانی دیواره تخمدان را پاره کرده است .

                  * سلولهای سرطانی در مایع حفره صفاقی یافت می شوند ( این حفره در برگیرنده اندامهای داخل شکم بوده که مایع  درآن

                  ممکن است بخودی خود وجود داشته و یا بوسیله پزشک برای شستشوی پرده صفاقی که سطح اندامهای شکمی را

              می پوشاند به این حفره اضافه شده باشد )  .

مرحله III :  در این مرحله علاوه بر اینکه سرطان در یک یا هر دو تخمدان وجود دارد . سایر بخشهای شکم نیز گرفتار می باشند و سرطان به سطح کبد پخش شده است  . مرحله III به بخشهای زیر تقسیم می شود :

مرحله IIIA : توده سرطانی تنها د رلگن یافت می شود اما سلولهای سرطانی به سطح پرده صفاقی منتشر شده اند . ( پرده صفاقی بافتی است که جدار شکم و سطح اکثر اندامهای شکمی را می پوشاند ) .

مرحله IIIB : سرطان به حفره صفاقی منتشر شده است اما قطر توده سرطانی بیشتر از 2 سانتی متر (  1اینچ ) نمی باشد .

مرحله IIIC : سرطان به حفره صفاقی منتشر شده است و قطر آن بیش از 2سانتی متر می باشد و یا اینکه به گره های لنفی شکم پخش شده است . ( گره های لنفاوی اندامهای لوبیایی شکل کوچکی هستند که در سرتاسر بدن یافت می شوند . این گره ها مواد موجود در مایعی را که لنف نامیده می شود و برای مبارزه باعفونت و بیماریها است ، تصفیه می کنند ) .

مرحله IV : در مرحله چهارم ،  سرطان در یک یا هر دو تخمدان وجود دارد و به نواحی دورتر از شکم منتشر شده است ( متاستاز ) . سرطان در بافت کبد یافت می شود .

عود سرطان اپی تلیال تخمدان

سراطان اپی تلیال تخمدان راجعه یا عود یافته سرطانی است که مجددا بعد از درمان بازگشته است .

نگاه کلی به انتخاب نحوه درمان

نکات مهم این بخش :

روشهای درمانی متفاوتی برای بیماران مبتلا به سرطان اپی تلیال تخمدان وجود دارد .

سه نوع روش درمانی استاندارد وجود دارد که عبارتند از :

  * جراحی

  * پرتو درمانی

  * شیمی درمانی

  مطالعه تحقیقاتی روی سایر روشهای درمانی در حال انجام است :

   * درمان زیست شناختی ( بیولوژیک )

   * شیمی درمانی با دوز بالا بهمراه پیوند مغز استخوان و یا پیوند سلولهای محیطی خونی مادر .

* روشهای درمانی متفاوتی برای بیماران مبتلا به سرطان اپی تلیال تخمدان وجود دارد *

برخی از درمانها استاندارد بوده و برخی دیگر در مرحله تحقیقات بالینی قرار دارند . قبل از شروع درمان ممکن است بیماران در مورد اینکه د ریک طرح تحقیقاتی بالینی شرکت کنند ، فکرو تصمیم گیری نمایند . هدف از تحقیقات بالینی انجام شده روی روشهای درمانی نوین ، بهبود روشهای درمانی قبلی و یا رسیدن به روشهای درمانی جدیدتر و موثرتر می باشد . وقتی که چنین تحقیقاتی ثابت می کند که یک روش درمانی جدید بهتر از یک روش درمانی استاندارد جواب می دهد درمان جدید جایگزین درمان استاندارد قبلی می شود .

  * سه نوع روش درمانی استاندارد وجود دارد که عبارتند از :

جراحی : هدف از جراحی در اکثر بیماران برداشتن حداکثر ممکن از توده سرطانی می باشد . روشهای جراحی مختلف عبارتند از :

* هیستر کتومی : برداشت تخمدانها ، لوله های رحمی و رحم

* سالپنگو ا افارکتومی یک طرفه : برداشت هرد و تخمدان بهمراه هر د و لوله رحمی

* سالپنگوا ا فارکتومی دو طرفه : برداشت هر دو تخمدان بهمراه هر دو لوله رحمی

*امنتکتومی ( omentectomy ) : برداشت قسمتی از پرده پوشاننده حفره شکمی .

*نمونه برداری از گره لنفاوی  : برداشت گره لنفی و مطالعه آن در زیر میکروسکوپ بمنظور بررسی وجود سلولهای سرطانی .

پرتو درمانی : دراین روش با استفاده از اشعه ایکس و یا سایر پرتو ها به کشتن سلولهای سرطانی و یا کوچک نمودن سرطان  می پردازند  ِ پرتو درمانی به دو روش انجام می شود . پرتو درمانی خارجی ( استفاده از ماشین پرتو تاب خارج از بدن ) و پرتودرمانی داخلی که درآن مواد رادیوایزوتوپ ( موادی که اشعه تولید میکنند ) را از طریق لوله های پلاستیکی خیلی نازک در محوطه سلولهای سرطانی قرار می دهند .

در برخی از بیماران از روشی بنام " پرتو درمانی داخل صفاقی " استفاده می شود که طی آن مایعی رادیواکتیو مستقیما از طریق یک کاتتر در داخل شکم قرار می گیرد .

شیمی درمانی : عبارتست از استفاده از داروهایی که سلولهای سرطانی را می کشند  ِ تجویز داروهای شیمی درمانی ممکن است از طریق دهان و یا تزریق داخل عضلانی و یا وریدی انجام گیرد . هریک از انواع شیمی درمانی ، درمان فراگیر ( سیستمیک ) نامیده می شود چرا که دارو وارد جریان خون شده  ِ  د ر تمام بدن سیر می کند و میتواند سلولهای سرطانی را در هر جای بدن نابود کند . نوع  دیگری از شیمی درمانی  ِ شیمی درمانی داخل صفاقی است که د رآن داروی مورد نظر از طریق یک کاتتر مستقیما بداخل شکم وارد می شود ، در این روش بیشتر دارو در محوطه شکمی باقی می ماند .

مطالعه تحقیقاتی روی سایر روشهای درمانی  در حال انجام میباشد

درمان بیولوژیک : این روش بمنظور افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سرطان می باشد . موادیکه بوسیله بدن انسان ساخته شده و یا در زمایشگاه تولید می شوند برای تقویت سیستم دفاعی بدن در برابر بیماریها مورد استفاده قرار می گیرند این روش گاهی به اسم (biological  response modifie  = BRM ) پاسخ اصلاح کننده زیستی و یا ایمنی درمانی نامیده میشود 

* شیمی درمانی با دوز بالا بهمراه پیوند مغز استخوان و یا پیوند سلولهای خونی محیطی مادر

شیمی درمانی می تواند باعث کاهش قابلیت مغز استخوان در تولید سلولهای خونی شود . استفاده از پیوند مغز استخوان ، و پیوند سلولهای خونی محیطی مادر روشی است که به رفع این نقیصه کمک کرده لذا می توان مقادیر بالا تری از دارو را به بیمار تجویز نمود

* گزینش درمان براساس مرحله بندی *

_ مرحله یک سرطان اپی تلیال تخمدان : درمانهای این مرحله عبارتند از :

* هیسترکتومی ِ  سالپنگواافارکتومی دوطرفه و امنتکتومی :

  برداشت گره های لنفاوی و سایر بافتهای لگن و شکم و مطالعه آنها در زیر میکروسکوپ بمنظور یافتن سلولهای سرطانی .

 * هیسترکتومی  ِ  سالپنگواا فارکتومی یک طرفه و امنتکتومی :

  برداشت گره های لنفاوی و سایر بافتهای لگن و شکم و مطالعه آنها در زیر میکروسکوپ بمنظور یافتن سلولهای سرطانی .

 * پرتو درمانی داخلی یا خارجی

 * روش درمانی پایش و انتظار ( تحت نظر قرار دادن دقیق بدون درمان فوری )

* آزمونهای تحقیقاتی بالینی

 –  مرحله دوم سرطان اپی تلیال تخمدان : درمان در این مرحله ممکن است به یکی از صورتهای زیر باشد .

 * عمل جراحی برای برداشتن تومور  ، هیسترکتومی ، سالپنگو ا ا فارکتومی دو طرفه و امنتکتومی: برداشت گره های لنفاوی و سایر بافتهای لگن و شکم و مطالعه آنها در زیر میکروسکوپ بمنظور یافتن سلولهای سرطانی

بعد از عمل جراحی درمان شامل موارد زیر خواهد بود .

 * ترکیب شیمی درمانی و پرتو درمانی داخلی یا خارجی

* ترکیب شیمی درمانی به تنهایی

* آزمون تحقیقاتی بالینی

 –  مرحله سوم سرطان اپی تلیال تخمدان : درمان این مرحله ممکن است به صورتهای زیر باشد :

 * جراحی برای برداشت توده ، هیسترکتومی ، سالپنگواا فارکتومی دو طرفه و امنتکتومی بعد از جراحی درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد :

* ترکیب شیمی درمانی

* ترکیب شیمی درمانی و بدنبال آن عمل جراحی دوم ( secend look surgery ) ( بمنظور بررسی سلولهای سرطانی باقیمانده )

 * آزمون تحقیقاتی بالینی

– مرحله چهارم سرطان اپی تلیال تخمدان :

درمان شامل ترکیب شیمی درمانی با یا بدون جراحی ،  بمنظور کاهش اندازه توده سرطانی می باشد .

روشهای درمانی برای سرطان اپی تلیال تخمدان راجعه

درمان سرطان راجعه تخمدان شامل موارد زیر می باشد :

 * شیمی درمانی با یا بدون جراحی

 * تحقیقات بالینی شیمی درمانی یا درمان بیولوژیک ( تقویت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان )

---

قیمت: 100 تومان

راهبری نوشته‌ه

gl/l (1104)

رفتن به محتوا

gl/l (1104)

بتن سبک، اسفنجی و الیافی

مقدمه

در دنیای پیشرفته امروزی و با توجه به پیشرفت های صورت گرفته در زمینه های مختلف علمی صنعت بتن نیز دچار تحول گردیده که تولید بتن سبک نیز حاصل همین پیشرفت ها می باشد. بتنی که علاوه بر کاهش بار مرده ساختمان از نیروی وارد به سازه در اثر شتاب زلزله می کاهد و در صورت تخریب وزن آوار حاصل نیز کاهش می یابد و امروزه آنرا به عنوان بتن قرن می نامند .

بتن سبک با توجه به ویژگی هایی که دارد دارای کاربردهای مختلف می باشد که برحسب وزن مخصوص و مقاومت فشاری آن تفکیک می گردد.

بتن سبک

اولین گزارشهای تاریخی در مورد کاربرد بتن سبک و مصالح سبک وزن به روم باستان بر می گردد. رومیان در احداث معبد پانتئون و ورزشگاه کلوزیوم از پومیس که نوعی مصالح سبک است استفاده کرده اند. کاربرد بتن سبکدانه پس از تولید سبکدانه های مصنوعی و فراوری شده در اوایل قرن بیستم وارد مرحله جدیدی شد. در سال 1918،S. J. Hayde با استفاده از کوره دوار اقدام به منبسط کردن رس و شیل کرد و بدینوسلیه سبکدانه ای مصنوعی تولید کرد که از آنها در ساخت بتن استفاده شد. تولید تجاری روباره های منبسط شده نیز از سال 1928 آغاز گردید.

این سبکدانه مصنوعی در هنگام جنگ جهانی اول به دلیل محدودیت دسترسی به ورق فولادی برای ساخت کشتی بکار رفت. کشتی Atlantus به وزن 3000 تن که با بتن سبک هایدیتی ساخته شد، در اواخر سال 1918 به آب افتاد. در سال 1919 کشتی Selma به وزن 7500 تن و طول 132 متر با همین نوع بتن ساخته و به آب انداخته شد. تا آخر جنگ جهانی اول و سپس تا سال 1922 کشتی ها و مخازن شناور متعددی ساخته شد که یکی از آن ها Peralta تا سال های اخیر شناور بود.

برنامه ساخت کشتی ها در اواسط جنگ جهانی دوم متوقف شد و دوباره به دلیل محدودیت تولید ورق فولادی مورد توجه قرار گرفت. تا پایان جنگ جهانی دوم 24 کشتی اقیانوس پیما و 80 بارج دریایی ساخته شد که ساخت آن ها در دوران صلح، اقتصادی محسوب نمی گشت. ظرفیت این کشتی ها 3 تا 140000 تن بود.

در سال 1948 اولین ساختمان با استفاده از شیل منبسط شده در پنسیلوانیای شرقی احداث گردید. در ادامه، از سال 1950 ساخت بتن سبک گازی اتوکلاو شده در انگلستان متداول شد. اولین ساختمان بتن سبکدانه مسلح در این کشور که یک ساختمان سه طبقه بود در سال 1958 و در شهر برنت فورد احداث گردید.

ساختمان هتل پارک پلازا در سنت لوئیز، ساختمان 14 طبقه اداره تلفن بل جنوب غربی در کانزاس سیتی در سال 1929 از جمله ساختمان های دهه 20 و 30 میلادی ساخته شده در آمریکای شمالی با استفاده از بتن سبک هستند. ساختمان 42 طبقه در شیکاگو، ترمینال TWA در فرودگاه نیویورک در سال 1960، فرودگاه Dulles در واشنگتن در سال 1962، کلیسایی در نروژ در سال 1965، پلی در وایسبادن آلمان در سال 1966 و پل آب بر در روتردام هلند در سال 68 از جمله ساختمان هایی هستند که با بتن سبکدانه ساخته شده اند.

در هلند، انگلستان، ایتالیا و اسکاتلند نیز در دهه 70 و 80 پل هایی با دهانه های مختلف ساخته و با موفقیت بهره برداری شده اند. در سال های 1970 ساخت بتن سبکدانه پرمقاومت آغاز شد و در دهه 80 به دلیل نیاز برخی شرکت های نفتی در امریکا و نروژ برای ساخت سازه ها و مخازن ساحلی و فراساحلی مانند سکوهای نفتی یک رشته تحقیقات وسیع برای ساخت بتن سبکدانه پرمقاومت در این دو کشور با هدایت واحد آغاز شد که نتایج آن در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 منتشر گشت.

در سالیان اخیر نیز استفاده بتن سبک در دال سقف ساختمانهای بلند مرتبه، عرشه پلها و دیگر موارد مشابه و همچنین کاربردهای خاص مانند عرشه و پایه دکلهای استخراج نفت کاربرد فراوانی یافته است.

طبقه بندی بتن سبک بر مبنای مقاومتی

بتن‌های سبک از دیدگاه مقاومتی در سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند که عبارتند از بتن سبک غیرسازه‌ای، بتن سبک سازه‌ای و بتن سبک با مقاومت متوسط که در ادامه به آن پرداخته می شود.بتن سبک غیرسازه‌ای که معمولاً به عنوان جداسازهای سبک مورد استفاده قرار می‌گیرد، دارای جرم مخصوص کمتر از 800 کیلوگرم بر مترمکعب است. با وجود جرم مخصوص کم، مقاومت فشاری آن حدود 35/0 تا 7 نیوتن بر میلیمترمربع می‌باشد. از معمولیترین سنگدانه‌های مورد مصرف در این نوع بتن می توان به پرلیت (نوعی سنگ آذرین) و ورمیکولیت (ماده‌ای با ساختار ورقه‌ای شبیه لیکا)اشاره کرد.

بتن‌های سبک سازه‌ای دارای مقاومت و وزن مخصوص کافی می‌باشند، به گونه‌ای که می توان از  آن‌ها در اعضای سازه‌ای استفاده کرد. این بتن‌ها عموماً دارای جرم مخصوصی بین 1400 تا 1900 کیلوگرم بر مترمکعب بوده و حداقل مقاومت فشاری تعریف شده برای آنها 17 نیوتن بر میلیمتر مربع (مگاپاسکال) می باشد. در بعضی حالات امکان افزایش مقاومت تا 60 نیوتن بر میلیمتر مربع نیز وجود دارد. در مناطق زلزله خیز، آیین‌نامه‌ها حداقل مقاومت فشاری بتن سبک را به 20 نیوتن بر میلیمتر مربع محدود می‌کنند.

بتن‌های سبک با مقاومت متوسط، از لحاظ وزن مخصوص و مقاومت فشاری در محدوده‌ای بین بتن‌های سبک غیرسازه ا‌ی و سازه‌ای قراردارند، به گونه‌ای که مقاومت فشاری آنها‌ بین 7 تا 17 نیوتن بر میلیمترمربع و جرم مخصوص آن‌ها بین 800 تا 1400 کیلوگرم بر مترمکعب می باشد.

بتن سبک غیرسازه‌ای

این نوع بتن‌ها با جرم مخصوصی معادل 800 کیلوگرم بر مترمکعب و کمتر، به عنوان تیغه‌های جداساز و عایق‌های صوتی در کف بسیار مؤثر هستند. این نوع بتن می‌تواند در ترکیب با مواد دیگر در دیوار، کف و سیستم‌های مختلف سقف مورد استفاده قرار گیرد.

مزیت عمده آن، کاهش هزینه‌های لازم برای تهویه‌ی گرمایی یا سرمایی فضاهای داخلی ساختمان و کاهش انتقال صوت بین طبقات و فضاهای ساختمان می باشد. بتن‌های سبک غیرسازه‌ای بر اساس ساختارداخلی می‌توانند به دو گروه جداگانه تقسیم‌بندی شوند.

دسته اول بتن‌های اسفنجی که در حین ساخت آن‌ها با ایجاد کف، حباب‌های هوا در خمیر سیمان یا در ملات سیمان – سنگدانه ایجاد می گردد. کف مورد نظر یا از طریق مواد کف‌زا در حین اختلاط تولید شده و یا به صورت کف آماده به مخلوط اضافه می‌شود. بتن اسفنجی می‌تواند جرم مخصوصی تا حدود 240 کیلوگرم بر مترمکعب داشته باشد.

 دسته دوم بتن با سنگدانه سبک یا به اختصار بتن سبکدانه است که با استفاده از پرلیت، ورمیکولیت منبسط شده و یا دیگر سبکدانه های طبیعی و مصنوعی ساخته می‌شوند. جرم مخصوص خشک این مخلوط بین 240 تا 960 کیلوگرم بر مترمکعب می‌باشد.

امروزه اضافه کردن ریزدانه‌هایی با وزن معمولی، موجب افزایش وزن بتن و مقاومت آن می شود، لیکن به منظورحصول خواص عایق‌بندی حرارتی (ضریب انتقال حرارت پایین)، حداکثر جرم مخصوص به 800 کیلوگرم در مترمکعب محدود می‌گردد.

هنگام ساخت و استفاده از بتن سبک غیرسازه‌ای، سعی بر این است که با کاهش وزن بتوان خصوصیات عایق حرارتی را افزایش داد، اما ذکر این مطلب ضروری است که باکاهش وزن مخصوص بتن، مقاومت آن نیز کاهش می‌یابد. مقاومت فشاری و وزن مخصوص بتن، ارتباط نزدیکی با هم دارند و با افزایش وزن مخصوص، بالطبع باید مقاومت بالاتری را انتظار داشت. با توجه به مقاومت به دست آمده از این نوع بتن، محل کاربرد آن تعیین می گردد. به عنوان مثال بتن‌هایی با مقاومت فشاری حدود 7/0 نیوتن بر میلیمترمربع و کمتر برای عایق‌سازی لوله‌های بخار زیرزمینی مناسب هستند و از بتن‌های با مقاومت بالاتر تا حدود 5/3 نیوتن بر میلیمتر مربع در پیاده‌روها استفاده می شود. باید توجه داشت که انقباض بتن‌های سبک در هنگام خشک شدن در اکثر موارد و به خصوص در موارد حذف سنگدانه‌های درشت از مخلوط، همواره مشکل‌ساز است.

 بتن سبک با مقاومت متوسط

بتنهای سبک موجود در این طبقه عمدتا از نوع بتنهای سبکدانه و بتنهای با ساختار باز می باشند. به عبارت دیگر برای کاهش چگالی بتن از سنگدانه های سبک طبیعی یا مصنوعی استفاده شده است. سبکدانه های مورد استفاده در بتنهای سبک با مقاومت متوسط معمولا از یکی از روشهای آهکی شدن (تکلیس)، سنگدانه‌ی کلینگر، محصولات منبسط شده‌ای نظیر روباره‌های منبسط شده، خاکستر بادی، شیل و اسلیت یا سنگدانه‌های تولیدی از مصالح طبیعی مانند پوکه سنگ‌های آذرین و سنگ‌های آذرین متخلخل (توف) تولید می‌شوند. جرم مخصوص بتن ساخته شده با سنگدانه‌های فوق بین 800 تا 1400 کیلوگرم بر مترمکعب است. کاربرد مواد افزودنی نظیر تسریع کننده‌ها و روان‌کننده‌ها می‌تواند در تغییر مقاومت بتن‌های ساخته شده با سنگدانه‌های تولید شده از روش‌های مذکور موثر باشد. کاربرد این بتنها معمولا در بلوکهای مجوف بتنی، کف سازیها و موارد مشابه است.

 بتن سبک سازه ای

بتنهای سبک سازه ای بتنهایی هستند که علی رغم دارا بودن چگالی کمتر از 2000 کیلوگرم بر مترمکعب، مقاومت فشاری بیش از 17 مگاپاسکال دارند. ساخت این بتنها صرفا با استفاده از سنگدانه های سبک و مقاوم امکان پذیر است. تمام بتنهای سبک سازه ای از خانواده بتن های سبکدانه می باشند که در آن برای کاهش وزن مخصوص بتن از سنگدانه های سبک استفاده شده است. به این دلیل بعضا از عبارات بتن سبکدانه و بتن سبک سازه ای برای بیان یک مفهوم استفاده می شود. در بتن‌های سبکدانه سازه‌ای از سنگدانه‌هایی استفاده می‌شود که بتن ساخته شده مقاومتی بیش از 17 مگاپاسکال و جرم مخصوصی کمتر از 2000 کیلوگرم بر مترمکعب را دارا باشد. سنگدانه‌هایی که این شرایط را عموماً برآورد می‌کنند و طبق استاندارد ASTM-C330 برای ساخت بتن سبک سازه‌ای مورد استفاده قرار می گیرند، عمدتا عبارتند از:

الف) شیل، رس و اسلیت منبسط شده در کوره‌ی دوار

ب)سنگدانه هایی که از فرآیند های کلوخه ای شدن به دست می آیند

ج) سرباره‌های منبسط شده

د) پوکه‌های معدنی

هـ) پوکه‌های صنعتی

و) خاکستر بادی ته نشین شده

تأمین مقاومت فشاری معادل 20 نیوتن بر میلیمترمربع و بیشتر با بعضی از این سنگدانه‌ها امکان‌پذیر است. شرایط سایر سنگدانه‌ها نیزطوری است که قادر به حصول حداقل مقاومت فشاری مقرر شده برای بتن سبک سازه‌ای می‌باشند. همانطور که پیش از این ذکر شد،‌ مقاومت بتن سبک ‌تابعی از جرم مخصوص آن است. باید توجه داشت که جرم مخصوص بتن عمدتاً متأثر از جرم مخصوص سنگدانه‌های مصرفی است، به گونه‌ای که استفاده از مصالح سبکتر موجب کاهش وزن مخصوص بتن می شود. ولی استفاده از مصالح سنگین‌تر از سبکدانه‌ها، لزوماً باعث افزایش مقاومت بتن ساخته شده نخواهد شد.

بیشترین مقاومت بتن سبکدانه معمولا وقتی حاصل می شود که از سبکدانه های ساخته شده از شیل، رس و اسلیت منبسط شده در فرآیند کوره دوار برای سبک سازی چگالی بتن استفاده گردد.

 بتن اسفنجی

همانطور که می‌دانیم امروزه صنعت بتن نقش بسیار مهمی در ساخت و سازهای جوامع بشری ایفا می‌کند و یکی از عوامل بسیار مؤثر در سازه‌های بتنی در جهان است. در این راستا انجمن سیمان پرتلند (PCA) تحقیقاتی را به منظور استفاده از بتن در دیگر پروژه‌ها آغاز نموده؛ پس از آزمایشات و تحقیقات فراوان موفق شد به راه حل بسیار خوبی به نام بتن اسفنجی (بتن تراوا ) دست یابد. بتن اسفنجی که حاصل این دست رنج بود، توانست تحولات زیادی را در محوطه سازی‌های شهر‌های اروپا و آمریکا ایجاد کند. البته این نوع بتن هنوز در ایران جا نیفتاده، ولی امید است با تلاش مسئولین ادارات، مهندسین و متخصصین فن این بتن به منظور حفظ بیشتر محیط زیست و مقرون به صرفه بودن مورد استفاده در پروژه‌های کشورمان نیز قرار بگیرد.

بتن اسفنجی چیست؟

بتن اسفنجی یک مخلوط سنگدانه درشت(شن)،سیمان، آب و ماسه به میزان اندک(وگاهی اوقات بدون ماسه) است. در ساختار این بتن %25-15 (از لحاظ حجم) فضای خالی وجود دارد و این امر‌ موجب عبور آب از داخل این بتن می‌شود. در بتن اسفنجی از آب نسبت به دیگر انواع بتن کمتر استفاده می‌شود و این مسأله باعث شده تا پس از ساختن مخلوط بتن آب آن به سرعت تبخیر شده و مخلوط در مدت یک ساعت کاملا" از آب تخلیه خواهد شد.

نسبت مواد مختلف در بتن اسفنجی

برای آشنایی بیشتر با این بتن، در جدول زیر میزان مواد مختلف به کار رفته شده در آن ذکر شده:
نسبت مواد مقدار مواد

1-مواد دارای خواص بتن (البته در مورد مواد دارای خواص سیمای یا همان افزونی‌های بتن بعدا" بیشتر توضیح داده می‌شود.) 270 to 415 kg/m^3 (450to 700 1b/y^3)

2-سنگدانه 1190 to 1480 kg/ m^3 (2000 to 2500 1b/y^3)

3-نسبت آب به سیمان (از لحاظ جرم) 0.27 to 0.30

4-نسبت ‌سنگدانه ‌به ‌سیمان (ازلحاظ جرم) 4 to 4.5:1

5- نسبت ‌سنگدانه ریز (ماسه) به سنگدانه درشت (شن) 0 to 1:1

رفتار بتن اسفنجی

به منظور آشنایی بیشتر با رفتار این بتن، ویژگی‌های آن در زیر بیان شده است:
مشخصات مقدار

اسلامپ یا نشست (stump) 20 mm (3/4 in)

چگالی (وزن مخصوص) 1600 to 2000 kg/m^3 (100 to 125 1b/ft^3)

زمان گیرش (setting time) 1 ساعت

تخلخل (از لحاظ حجم) 15% to 25%

میزان نفوذ پذیری (از لحاظ میزان سرعت) 120 L/min to 320 L/m^2/min (3ga1/ft^2/ min to 8 gal /ft^2/min)

مقاومت فشاری 3.5 Mpa TO 28 Mpa (500psi to4000 psi)

مقاومت خمشی 1 Mpa to 3.8 Mpa (150 psi to 550 psi)

افت بتن 200×10^-6

نصب بتن اسفنجی

نصب بتن اسفنجی شامل 4 مرحله اساسی است:

مخلوط کردن

جاگذاری کردن (گماردن، قراردادن)

تراکم و فشرده سازی (کوبیدن )

عمل آوردن بتن
بوجود آوردن، قرار دادن و عمل آوردن بتن اسفنجی همه به جای اینکه در یک کارخانه زیر شرایط یکسان انجام شوند، در محل کار (پای کار) انجام می‌شوند.
اگر چه بتن اسفنجی می‌تواند توسط همان تهیه کننده‌های بتن توپر تهیه شده و توسط همان کامیون‌های بتن توپر تحویل داده شود، اما این ویژگی‌های فیزیکی منحصر به فردش است که نیاز به یک پیمانکار با تجربه تخصصی دارد. همچنین تفاوت‌های ساختاری ما بین بتن اسفنجی و بتن غیر قابل نفوذ نصب متفاوت آن را نیازمند است.

به هر حال، کیفیت و عملکرد بتن اسفنجی بستگی به میزان آشنایی و عملکرد نصب کننده و خاصیت ضربه‌های ساختاری (کمپکت) دارد.

این نوع بتن به دلیل مقاومت نسبتاً پایین آن psi400 الی psi 4000 اساس مشخص شده و پذیرفته شده‌ای برای مقاومت بالا نیست. و مساله مهم تر در موفقیت یک روسازی بتن اسفنجی مقدار پوکی (فضای خالی) آن است.

البته باید بدانیم که زیر سازی این بتن و زمین زیرینش نباید کاملاً غیر قابل نفوذ باشد و باید حداقل اندکی خاک و زیر سازی آن نفوذ پذیری داشته باشد. در مناطق ماسه‌ای هم بتن اسفنجی مستقیماً بالای ماسه گذاشته می‌شود.

همچنین باید به این موضوع اشاره کرد که یخ‌زدن آب در داخل این بتن مشکلی ایجاد نمی‌کند، زیرا آزمایش‌هایی صورت گرفته که در آن بتن اسفنجی را به مدت بیش از 15 سال در آب و هوای سرد گذاشته و آب باران و برف پس از ورود به داخل بتن یخ می‌زد. کاربرد موفق بتن اسفنجی در این مناطق این مساله را حل نموده است و مشکلی در به کار بردن این بتن در این مناطق وجود ندارد.

نقش مواد افزودنی (مواد دارای خواص سیمانی) در بتن اسفنجی

مواد افزودنی(یا همان مواد دارای خواص سیمانی) که در بتن اسفنجی بکار می‌روند عبارتند از: رقیق‌کننده‌های سیمان(C 1157، C 595 ASTM )، خاکستر بادی و پوزولان طبیعی (ASTM C 618)، روباره (ASTM C 989) و بخار سیلیس(ASTM C 1240‌).

حال به برخی از آن‌ها که نقش بسیار مهمی در ساختار بتن دارند و می‌توانند به جای سیمان مورد استفاده قرار گیرند(که در ایران از آنها به ندرت استفاده می‌شود) اشاره می‌کنیم. در واقع این مواد بر عملکرد زمان گیرش، میزان افزایش مقاومت، تخلخل، نفوذ پذیری و … در بتن تأثیر می‌گذارند و در یک کلام کلید عملکرد بالای بتن، در استفاده از مواد افزودنی (SCMS) است.

از آن جمله می‌خواهیم به گاز سیلیس، خاکستر بادی و روباره که همگی دوام بتن را بوسیله کم کردن نفوذ پذیری و شکاف ( ترک خوردگی) افزایش می‌دهند اشاره می‌کنیم:

گاز سیلیس (Silica fume): یک فرآورده فرعی (محصول جانبی) از تولید سیلیکون است، و از دانه‌های خیلی ریز و ذرات کروی شکلی تشکیل شده است و به طور موثری مقاومت و دوام بتن را افزایش می‌دهد. به طور مکرر برای ارتفاعات بلند ساختمان‌ها به منظور افزایش مقاومت فشاری بتن(با استفاده از گاز سیلیس مقاومت بتن از psi 20000 هم فراتر می‌رود.) استفاده می‌شود و می‌توان از آن %12- 5 به جای سیمان در بتن استفاده کرد.

خاکستر بادی(fly ash): خاکستر بادی، محصول فرعی انبار زغال سنگ سوزان در نیروگاه‌های برق است و سال‌ها قبل به عنوان ماده‌ای بی‌مصرف روی زمین انباشته می‌شد و بدون استفاده بود. اما حالا به عنوان یک ماده مهم در صنعت سیمان سازی به کار برده می‌شود و می‌توان از آن %65-5 به جای سیمان در بتن استفاده کرد.

روباره (Blast furnace Slag): روباره، محصول فرعی زباله در صنعت پولاد (فولاد) است، و سهم آن در مقاومت و دوام بتن بیشتر است و می‌توان از آن %70-20 به جای سیمان در بتن استفاده کرد.

مزایای بتن اسفنجی و موارد استفاده از آن

بتن اسفنجی دارای مزایای اقتصادی و زیست محیطی فراوانی است، که البته مزایای زیست محیطی آن بیشتر مد نظر است. از مزایای اقتصادی آن می‌توان به پایین آمدن خرج‌های فراوان به منظور هدایت آب باران و فاضلاب اشاره داشت. در واقع می‌توان گفت با وجود بتن اسفنجی نیازی به ساختن جوی‌های آب فراوان در سطح شهر و کنار خیابان و کوچه‌ها و همچنین کانال‌های بزرگ آب نیست. زیرا این بتن هر گونه بارندگی را مستقیماً به زمین و سفره‌های آب زیرزمینی منتقل می‌کند و در واقع یک مزیت زیست محیطی نیز محسوب می‌شود. از دیگر مزایای زیست محیطی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

جلوگیری از بروز آب گرفتگی در معابر و مکان‌ها به هنگام بارندگی

جلوگیری از آلوده شدن آب بارندگی‌ها (زیرا اگر زمین غیرقابل نفوذ باشد، آب باران و برف در سطح زمین که آلودگی فراوان دارد جریان می‌یابد و منجر به آلوده شدن آب بارندگی می‌شود.)

پر شدن ذخایر آب زیرزمینی

در نقاط سرد که ماندن برف و باران روی زمین (بعد از بارش) منجر به سردتر شدن آن مناطق می‌شود می‌توان با استفاده از این بتن آب باران و برف را به داخل زمین هدایت کرد و از سردتر شدن آن ناحیه جلوگیری کرد.

همچنین می‌توان از این نوع بتن در مکان‌هایی که نیاز به زمین خشک است استفاده کرد مثلاً در زیر سازی چمن‌های استادیوم‌های فوتبال.

همچنین در مناطق سردسیر، بدلیل عبور آب از این بتن از یخ زدگی سطح معابر و در نتیجه ایجاد خطر جلوگیری می‌کند که شهرداری‌های محترم می‌توانند از این بتن در پیاده‌رو سازی‌ها و محوطه سازی پارک‌ها، پارکینگ‌ها و معابری که مشکل آبگیری دارند استفاده نمایند.(مترجم)

ایجاد مناظری زیبا به هنگام بارندگی، زیرا با وجود این بتن دیگر هنگام بارندگی آب گرفتگی وجود ندارد.
بتن الیافی
تکنولوژی "بتنالیافی" نمونة دیگری از کاربرد کامپوزیت‌ها به‌عنوان یک فناوری نوین در صنعت عمران و ساخت‌وساز می‌باشد.

محورهای سه گانة زیر را میتوان به عنوان مهمترین فناوریهایی که لازم است مورد توجة دست‌اندرکاران صنعت ساختمان کشور واقع شود، برشمرد:

الف) روشهای سبکسازی بنا:

کشور ما و بالاخص پایتخت بزرگ آن در منطقهای زلزله‌خیز قرار دارد. همانطور که میدانید میزان خسارات و خرابیهای وارد بر یک بنا در اثر تکانهای زلزله، با وزن آن بنا رابطة مستقیم دارد. هر چه بنا سنگینتر ساخته شود، در برابر خطر ویرانی زلزله آسیبپذیرتر خواهد بود. بنابراین هر اندازه که با بهرهگیری از فناوری‌های نوین وزن یک ساختمان را کاهش دهیم، سازه در برابر ویرانی ایمن‌تر خواهد بود.

به طور مثال میتوان ازپانلهای ساندویچی و یا قطعات سبک پیش‌ساخته در ساخت بنا کمک گرفت. در یک ساختمان، اعضایی مانند دیوارهای تیغهای‌شکل نازک وجود دارد که وظیفة آنها تنها جدا کردن فضای اتاقها از همدیگر است و مسئله مقاومت و تحمل بار در مورد آنها، در درجة بعدی اهمیت قرار دارد. در ساخت این گونه اعضا میتوان به جای استفاده از مصالح سنگین سنتی، از مصالح سبک جدید همچون سفال یا بتنهای سبک کمک گرفت و یا قطعات سبک پیش‌ساخته را به خدمت گرفت.

ب) روشهای تولید سریع و اصولی بنا:

امروزه استفاده از سازههای پیش‌ساخته یکی ازسریعترین و اصولیترین روش‌های ساخت بنا و پاسخگویی به نیاز بالای افراد جامعه به انبوه‌سازی مسکن میباشد. از انجا که حجم اصلی بنا به شکل قطعات از پیش‌ساخته‌شده در محیط مناسب کارخانه و با استانداردهای صنعت ساختمان تولید میشود، بنای نهایی از کیفیت و یکپارچگی بالایی برخوردار است. از سویی به‌علت سبکی خاص بنا، ساختار سازهای ویژه آنها و اتصال مناسب اجزای سازه، ساختمان میتواند شکل خود را در تکان‌های بسیار شدید نیز تا حد زیادی حفظ نماید. استفاده از این تکنولوژی سال‌ها است که در بسیاری از کشورهای پیشرفتة دنیا مورد توجه صنعت عمران واقع شده است و از مهمترین روش‌های انبوه‌سازی مسکن به شمار میآید. اما متأسفانه در کشور ما چنان که باید از این فناوری استقبال نشده استو لازم است تا مورد توجه مسئولین، سیاستگذاران و صنعتگران قرار گیرد.

ج- بهرهگیری از مواد جدید

از جمله مواد جدیدی که جایگاه ویژه‌ای در ساخت‌وساز بنا به خود اختصاص داده‌اند، افزودنیهای بتن و الیاف تقویت‌کننده را میتوان نام برد. استفاده از افزودنیهای بتن باعث بهبود خواص مطلوب بتن همچون مقاومت میگردد و در بعضی موارد با کاهشوزن بتن، مصالح بسیار سبکی را فرا راه مهندسین سازنده بنا قرار میدهد. بدون بهرهگیری از این افزودنیها بنای برج بزرگ میلاد در شهر تهران امکان‌پذیر نمیبود.

الیاف تقویت‌کننده نیز از دیگر مواد عصر حاضر هستند که کاربردهای فراوانی در قسمت‌های مختلف ساختمان یافتهاند. این الیاف که بیشتر شامل الیاف شیشه، پلی‌پروپیلن و گاه کربن نیز میشود، در ساخت انواع بتن‌های الیافی کاربرد فراوان دارند. همچنین از الیاف شیشه در تولید آرماتورهای سبک و بسیار مقاوم در برابر خوردگی نیز بهره میگیرند. این الیاف، جایگاه نسبتاً مناسبی در تعمیر بناها و تقویت سازههای صدمهدیده دارند و میتوانند مقاومت پیچشی و برشی مناسبی را پدید آورند. علاوه بر اینها از ورقههای پارچة فایبرگلاس در تقویت انواع قطعات ساختهشده از بتن مسلح میتوان استفاده نمود.

بتن الیافی در حقیقت نوعی کامپوزیت است که با به کارگیری الیاف تقویتکننده داخل مخلوط بتن، مقاومت کششی و فشاری آن، فوق‌العاده افزایش مییابد. این ترکیب کامپوزیتی، یکپارچگی و پیوستگی مناسبی داشته و امکان استفاده از بتن به عنوان یک مادة شکلپذیر جهت تولید سطوح مقاوم پرانحنارا فراهم میآورد. بتن الیافی از قابلیت جذب انرژی بالایی نیز برخوردار است و تحت اثر بارهای ضربهای به راحتی از هم پاشیده نمیشود. شاهد تاریخی این فناوری، کاربرد کاهگل در بنای ساختمان است. در واقع بتن الیافی نوع پیشرفتة این تکنولوژی می‌باشد که الیاف طبیعی و مصنوعی جدید، جانشین کاه و سیمان جانشین گل به کار رفته در ترکیب کاهگل شده‌اند

امروزه با استفاده از انواع الیاف شیشه، پلی‌پروپیلن، فولاد و بعضاً کربن، تولید انواع بتنهای کامپوزیتی در کاربردهای مختلف صنعتی ممکن گردیده و به‌کارگیری آنها درکشورهای پیشرفتة دنیا مورد قبول بخش ساختمان و عمران واقع شده است.

هر فناوری همواره کاربردها و محدودیتهای خاص خود را دارد.بتن الیافی خواص مناسبی همچون شکل‌پذیری بالا، مقاومت فوق‌العاده، قابلیت جذب انرژی و پایداری در برابر ترک خوردن را دارا میباشد که متناسب با آنها میتوان موارد کاربرد فراوانی برای آن یافت. به طور مثال در ساخت کف سالن‌های صنعتی، میتوان از این نوع بتن به جای بتن آرماتوری متداول سود جست این نوع بتن از بهترین مصالح مورد استفاده در ساخت بناهای مقاوم‌به‌ضربه، همچون سازه پناهگاهها و انبارهای نگهداری مواد منفجره به شمار میرود و بنای شکل گرفته از بتن، قابلیت فوقالعادهای در جذب انرژی ضربه دارد. همچنین در ساخت باند فرودگاهها به خوبی میتوان از این نوع بتن کمک گرفت. موارد دیگری از به کارگیری این بتن، ساخت قطعات پیش ساخته ساختمانی همچون پانلهای سایبان و یا پاشش بتن روی سطوح انحنا‌دار همچون تونلها میباشد. به‌کارگیری این بتن در بنای یک سازه علاوه بر موارد یاد شده از مزایایی همچون عایق بودن سازه در برابر صدا و سرعت بالای اجرا نیز برخوردار است.

اما از آنجا که نحوه قرار گرفتن الیاف داخل بتن کاملاً تصادفی میباشد، از این بتن معمولاً نمیتوان به نحو مطلوبی در ساخت تیرها و ستون‌ها بهره گرفتو در این نوع سازهها استفاده از روش سنتی و شبکهبندی فولادی به‌صرفهتر و مناسبتر میباشد. لازم است به این نکته توجه شود که ناکارآمدی یک تکنولوژی جدید در نقاط ضعف خود نباید مانع نادیده گرفتن کاربردهای مناسب آن در نقاط قوت آن و عدم توجه به آن گردد.

باید اعتراف کرد که استفاده از بتن الیافی در همة موارد از بتن سنتی به‌صرفهتر نمیباشد. اما بر اساس برآوردهایی که توسط بعضی متخصصین کشور انجام گرفته است، در جاهایی که سرعت اجرای بالا مد نظر است و یا نیاز به پاشش بتن (شاتکریت) روی سطوحی است که شبکه‌بندی‌‌های سنتی مشکل و زمان‌بر بوده یا جواب‌گوی کار نیست، هزینة استفاده از بتن الیافی نسبت به مشابه سنتی خود کمتر می‌باشد. این مزیتها، علاوه بر مزیت سادگی و سرعت عمل بالاتر موجود در تکنولوژی بتن الیافی است.

اگر میبینیم که در کشوری همچون ترکیه، به‌کارگیری بتن الیافی به جای روش‌های سنتی، مقرون‌به‌صرفهتر از کشور ماست، ریشههای آن را در سرمایه‌گذاری و تلاش سازمان‌یافته جهت اقتصادی نمودن استفاده از این تکنولوژی جدید میتوان یافت. اما اگر ما از روی‌آوردن به فناوری جدید به علت ریسک سرمایه‌گذاری پرهیز کنیم خواهیم دید که تکنولوژی سنتی در غیاب بهرهگیری از فناوری نوین، رقم بسیار بالایی از سرمایههای ما را به هدر خواهد داد. به طور مثال، ریزدانههای تولید شده در کشور ما که به روش‌های قدیمی غیراستاندارد تولید میشوند، باعث افزایش درصد سیمان به کار رفته در بنا میشود و همین امر موجب ظهور ترک و ضایعات در بتن حاصل نیز می گردد.

راهکارهایی جهت اقتصادی‌نمودن استفاده از بتن الیافی

به عنوان راهکار باید سه نکتة اساسی را مورد توجه قرار دهیم:

1) نخست آنکه هزینة استفاده از یک تکنولوژی، کاملاً وابسته به سطحی از آن تکنولوژی است که نسبت به کسب و انتقال آن اقدام میشود. کشورهای پیشرفتة جهان که تکنولوژی نوین خود را از سطوح اولیه تحقیقاتی کسب کردهاند، چون کاملاً بر تکنیکها و دانش پایهای آن واقف و مسلط هستند، متحمل هزینههای کمتری شده‌اند. آنها با تکیه بر همین آگاهی و اشراف، با بهبود فرایندها، قیمت نهایی را در طول زمان کاهش خواهند داد. اما اگر ما بخواهیم تمام این تکنولوژی را صرفاً در سطح یک محصول آماده، به کشور وارد کنیم، طبیعی است که متحمل هزینههای سنگینی خواهیم شد و محصول نهایی نیز به صرفه نخواهد بود.

2) دومین مسئلهای که باید در جهت ارزیابی اقتصادی یک تکنولوژی مورد توجه واقع شود، آن است که اکتساب و پرورش یک تکنولوژی از سطوح نخست تحقیقات، نیاز به یک سرمایهگذاری اولیه دارد.دستیابی به نحوه اجرای مناسب، تکنولوژی ساخت و آموزش و گسترش آن در جامعه، نیازمند صرف بودجه لازم توسط دست‌اندرکاران و خصوصاً دولت میباشد. این هزینهها بعداً در طول عمر تکنولوژی و ارایة محصول به بازار جبران خواهد شد و نهایتاً به سوددهی منجر میگردد. عدم پرداختن به تحقیق و توسعه و بهرهگیری از تکنولوژی نوین، علاوه بر آن که نمیتواند پاسخگوی نیاز روز صنعت ساختمان باشد، در درازمدت، هزینه بسیار بالایی نیز به ما تحمیل میکند.

3) آخرین نکتة مورد توجه آن است که سیاستگذاری اصولی برای ایجاد یک شبکة کاری تکنولوژی جهت کارکرد مناسب و نیل به بهرهوری اقتصادی، نقش حیاتی در اکتساب صحیح یک تکنولوژی دارد. عدم وجود این سیاستها باعث میگردد تا حتی اگر یک مجموعه یا کارخانه بخواهد خود به سمت فناوری نوین روی آورد، متحمل هزینة مضاعف گزافی شود که از توان آن مجموعه خارجباشد. برای آنکه کارخانهها و صنعتگران بتوانند به عنوان یک جزء شبکة تکنولوژی در این مسیر گام بردارند، باید سایر نهادها و اجزای لازم نیز در شبکه حضور داشته و هماهنگ عمل کنند. ایجاد چنین شبکة منسجم، جز به اهتمام سیاست‌گذاران و فرهنگ‌سازی میسر نخواهد بود.

اقدامات صورت گرفته در زمینه تکنولوژی بتن الیافی

اگرچه در کشور ما تحقیقات تئوری و فعالیتهای تجربی نسبتاً مناسبی در زمینة گسترش و کاربرد تکنولوژیهای بتن الیافی صورت گرفته است، اما حقیقت آن است که گسترش این فناوری بیش از همه وابسته به اعلام نیاز از سوی صنعت و مقرون به‌صرفه‌نمودن کاربری آن از سوی محققان کشور میباشد. چند سال پیش کنفرانسی در زمینه تکنولوژی بتن الیافی با هدف شناساندن فناوری مذکور، در دانشگاه صنعتی شریف برگزار گردید. در این کنفرانس، محققان و سخنرانان از مراکز مختلفی به ایراد سخنرانی و ارایه مقاله پرداختند. به طور مثال در یک نمونه از کارهای ارائه شده، مسئله به‌صرفه‌بودن استفاده از این نوع بتن مورد بررسی و مطالعه کارشناسی قرار گرفته بود. حاصل این بررسی مؤید آن بود که در بعضی پروژههای صنعتی، به‌کارگیری بتن الیافی نسبت به روش‌های متداول استفاده از شبکهبندی فولادی، بسیار اقتصادیتر، سریعتر و آسانتر میباشد.

برگزاری این کنفرانس اثرات مثبت زیادی در شناسایی و توسعة این فناوری داشت. پس از آن، بخشهایی از صنعت و دانشگاه به بررسی امکان تولید الیاف گوناگون بالاخص الیاف شیشه و فولاد پرداختند. همچنین به تدریج بتن الیافی با الیاف تقویت‌کنندة پلیپروپیلن به بازار مصرف راه یافت و در انجام پروژههایی به کار گرفته شد. در مجموع قدمهای مثبتی در این جهت برداشته شده است اما سرعت این حرکت نسبتاً کند بوده است.

---

راهبری نوشته‌ه